De donkere kant van het inhuursprookje in het onderwijs
Geschreven door Bastiaan Bonnema, Young Professional
Leraren voeren al jaren actie voor een hoger salaris en verlaging van de werkdruk. Wie niet wil wachten op verandering vanuit den Haag, kan voor het zzp-schap kiezen of via een uitzendbureau aan de slag gaan. Dat deed ook Juf Rozemarie (25). Nadat ze een oproep had geplaatst om aan de slag te gaan als zzp-leerkracht in het basisonderwijs, ontving ze binnen één dag maar liefst 53 reacties. Waar ze eerst zo’n 2.000 euro netto verdiende, is dit nu minimaal het dubbele. (1) Een hoger salaris en de banen voor het kiezen hebben, Rozemarie was niet de enige die haar kans schoon zag: velen met haar besloten de laatste jaren deze stap te maken. (2) Maar waar de leerkrachten veelal de voordelen ervaren, zitten de scholen opgescheept met hoge kosten en een oneerlijke btw-constructie.
Korte termijn oplossing
Het aantal zelfstandige leraren is in de afgelopen vijftien jaar meer dan verdubbeld van 26.000 naar bijna 60.000. (3) Met name in het basis- en voortgezet onderwijs is de groei de afgelopen jaren significant. (4) Uit onderzoek blijkt dat 22 procent van de scholen regelmatig gebruikmaakt van zzp’ers en dat 36 procent een beroep doet op uitzendbureaus of headhunters om een vacature in te vullen.(5) Zzp-docenten zijn vrij om hun eigen tarief te bepalen, en door het nijpende lerarentekort is er meer dan voldoende vraag. Een gebruikelijk uurtarief van een zzp-leerkracht ligt tussen de 50 en 75 euro bruto. Zo rekent Juf Rozemarie een uurtarief van 60 euro.(6) Ter vergelijking: een normale docent bereikt dit pas na vijftien jaar ervaring. Het AVS berekende dat zzp’ers gemiddeld 15 tot 50 procent meer kosten dan een reguliere leerkracht.(7) Hoewel de inzet van tijdelijke leerkrachten soms nodig is om op de korte termijn te ondersteunen, bijvoorbeeld bij ziekte of zwangerschapsverlof, is het op de lange termijn onhoudbaar, met name door de hoge kosten.(8) Dit wordt mede in stand gehouden door een oneerlijke btw-constructie voor bepaalde leerkrachten die worden ingehuurd.(9)
Oneerlijke btw
Hoe komt die oneerlijke btw-constructie tot stand? In principe is het onderwijs vrijgesteld van btw. Dit geldt voor alle onderwijsinstellingen van basisscholen tot en met universiteiten. Hierdoor kunnen scholen geen btw-aangifte doen, wat er weer voor zorgt dat de btw over inkopen en kosten niet aftrekbaar zijn. Er hoeft ook geen belasting betaald te worden voor zzp-leerkrachten die rechtstreeks werken voor een school, zoals Juf Rozemarie. Maar voor gedetacheerde leerkrachten moet wel degelijk btw worden afgedragen. Uitzendbureaus zijn verplicht 21 procent btw te berekenen voor al hun uitgezonden personeel, ongeacht de sector. Hiervan kan niks worden teruggevraagd via de btw-aangifte, omdat deze belasting wettelijk gezien binnen de onderwijssector valt. (10) De btw-afdracht van 21 procent leidt echter niet alleen tot hogere kosten. Het zorgt ook voor extra administratieve rompslomp: scholen die voorheen geen belasting moesten betalen, moeten dat nu opeens wel. (11) Volgens veel schoolleiders is deze belastingconstructie dan ook niet eerlijk, zeker niet nu scholen regelmatig zijn aangewezen op detacheerders. (12)
Ademruimte
De overheid wil de komende jaren vaste contracten weer aantrekkelijker maken voor werkgevers om werknemers meer zekerheid te bieden. (13) Echter lijkt het erop dat de groei van het aantal ingehuurde leerkrachten voorlopig niet zal afnemen. Zoals het er nu voorstaat ‘hopt en shopt’ de leerkracht van de toekomst van baan naar baan, en werkt daarnaast veelal deeltijd. (14) De huidige btw-constructie voor het onderwijs sluit echter nog niet aan bij deze nieuwe realiteit, en is samen met de hoge uurtarieven voor zzp-leerkrachten en uitzendbureaus op de langere termijn financieel onhoudbaar. (15) Om leerkrachten zoals Juf Rozemarie weer aan een vaste baan te krijgen, zullen er waarschijnlijk flinke aanpassingen nodig zijn om een vast dienstverband in het onderwijs meer aantrekkelijk te maken. Daarnaast zou een simpele aanpassing van de oneerlijke btw-constructie scholen meer ademruimte bieden op de korte termijn. Zij zullen dan meer tijd en energie hebben om samen met de overheid langetermijnoplossingen te zoeken.
Kijken naar de toekomst
De groei van het aantal zzp-leerkrachten wordt voor scholen een almaar groter wordende kostenpost. Tel daar dan nog 21 procent btw bij op voor gedetacheerde leerkrachten en de scholen zijn helemaal duur uit. De huidige btw-constructie voor gedetacheerde leerkrachten is ouderwets en zou moeten aangepast aan de realiteit van vandaag. Dan kunnen schoolleiders en leerkrachten zich weer meer bezig houden met waar het in de kern om draait: goed onderwijs.
(1) De opkomst van de zzp-leraar: ‘Ik word gek gebeld door scholen’ (2019). https://www.parool.nl/nieuws/de-opkomst-van-de-zzp-leraar-ik-word-gek-gebeld-door-scholen~b1084ad4
(2) Zzp-docent in opmars: de leraar is ook per uur te huur (2019). https://www.trouw.nl/nieuws/zzp-docent-in-opmars-de-leraar-is-ook-per-uur-te-huur~bcf7db6b
(3) Steeds meer zzp-docenten in het onderwijs (2020). www.caop.nl/artikelen/2020/steeds-meer-zzp-docenten-in-het-onderwijs
(4) Zzp-docent in opmars: de leraar is ook per uur te huur (2019). https://www.trouw.nl/nieuws/zzp-docent-in-opmars-de-leraar-is-ook-per-uur-te-huur~bcf7db6b
(5) ‘Dure’ ZZP’er rukt op in scholen (2020). https://www.telegraaf.nl/financieel/850062988/dure-zzp-er-rukt-op-in-scholen
(6) De opkomst van de zzp-leraar: ‘Ik word gek gebeld door scholen’ (2019). https://www.parool.nl/nieuws/de-opkomst-van-de-zzp-leraar-ik-word-gek-gebeld-door-scholen~b1084ad4
(7) Zzp-docent in opmars: de leraar is ook per uur te huur (2019). https://www.trouw.nl/nieuws/zzp-docent-in-opmars-de-leraar-is-ook-per-uur-te-huur~bcf7db6b
(8) ‘Zzp’er in onderwijs op lange termijn valkuil (2020). https://avs.nl/actueel/nieuws/zzper-in-onderwijs-op-lange-termijn-een-valkuil
(9) Interview directrice basisschool (2021)
(10) Vrijstelling in het onderwijs (2021) https://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/bldcontentnl/belastingdienst/zakelijk/btw/tarieven_en_vrijstellingen/vrijstellingen/onderwijs/vrijstelling_in_het_onderwijs
(11) Advies taskforce samenwerking onderwijs en kinderopvang (2017). https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/rapporten/2017/03/27/advies-taskforce-samenwerking-onderwijs-en-kinderopvang/advies-taskforce-samenwerking-onderwijs-en-kinderopvang.pdf
(12) Interview directrice basisschool (2021)
(13) Wet arbeidsmarkt in balans (WAB) (2021). https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/arbeidsovereenkomst-en-cao/plannen-kabinet-voor-meer-balans-tussen-vast-werk-en-flexwerk
(14) Interview directrice basisschool (2021)
(15) ‘Dure’ ZZP’er rukt op in scholen (2020). https://www.telegraaf.nl/financieel/850062988/dure-zzp-er-rukt-op-in-scholen
